Ευρώπη και πυρηνικά: Υποκρισία ή ανοησία;

Της Λιάνας Γούτα*
Όσο τα στοιχεία και οι πληροφορίες από την Φουκουσίμα συνεχίζουν να καταφθάνουν τρομακτικά, αναρωτιέμαι, αν υπάρχει άλλο θέμα στο οποίο η Ευρώπη έχει επιδείξει μεγαλύτερη υποκρισία από αυτή των πυρηνικών με αποδέκτη των κινδύνων αυτής της μέγιστης υποκρισίας της τον ίδιο της τον εαυτό. Υποκρισία ή ανοησία άραγε;

Για όποιον γνωρίζει τις δομές, τις διαδικασίες και το τεχνοκρατικό υπόβαθρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι πολύ δύσκολο να πιστέψει ότι από τους τεχνοκράτες της Κομισιόν διέφευγε τόσο καιρό η «μικρή» λεπτομέρεια του πυρηνικού ρίσκου, ή αλλιώς η «μικρή» λεπτομέρεια ενός μεγάλου ολέθρου. Διαβάζοντας τα κείμενα περί πυρηνικής ενέργειας, θα πίστευε κανείς ότι η Ευρώπη θεωρεί ότι η ανθρωπότητα διαθέτει την καλύτερη μορφή ενέργειας, μόνο που ακόμα δεν την έχει αξιοποιήσει όσο πρέπει¹.
Κίνδυνοι και ανησυχίες δεν υπήρχαν πουθενά, παρά μόνο στα ψιλά γράμματα, «χωμένες» σε μια-δυο προτάσεις το πολύ, έτσι για να φαίνεται ότι κάτι λέγεται και περί ασφάλειας, που όμως ως Ευρώπη το αντιμετωπίζουμε πολύ καλύτερα από όλους τους άλλους, με νομοθεσίες, πολιτικές, θεσμικό πλαίσιο κλπ κλπ...
Καλύτερα, ίσως ναι... Ικανοποιητικά όμως σίγουρα όχι...
Έτσι, το γεγονός ότι η Ευρώπη παράγει το 1/3 της ηλεκτρικής της ενέργειας και το 15% της συνολικής της κατανάλωσης από πυρηνικά, «διαφημιζόταν» ως κατάκτηση, με προεξέχον επιχείρημα ότι η πυρηνική είναι η καλύτερη πηγή ενέργειας «ελεύθερης από CO2». Αλλά και με το επιχείρημα ότι, σε αντιδιαστολή με το πετρέλαιο, θα υπάρχει για πολλές δεκαετίες ακόμα, σε διάφορα μέρη του πλανήτη και όχι μόνο στη Μέση Ανατολή, ότι οι τιμές και τα κόστη θα είναι σταθερά και ότι είναι μια από τις φθηνότερες μορφές ενέργειας χαμηλού άνθρακα. Εξασφαλίζει δηλαδή ενεργειακή διαθεσιμότητα και απαντά στις κλιματικές αλλαγές. Ωραία επιχειρήματα για τη μισή αλήθεια! Γιατί η άλλη μισή έμενε καλά κρυμμένη κάτω από το χαλί. Και χρειάστηκε ένα ατύχημα στην Ιαπωνία, μια χώρα που  θεωρούνταν στην αιχμή του δόρατος της πυρηνικής ασφάλειας, για να αποδείξει ότι οι πολιτικοί και οι τεχνοκράτες κρυβότανε πίσω από το δάχτυλό τους.
Από το 1957 δημιουργήθηκε το πρώτο ευρωπαϊκό πλαίσιο για την πυρηνική ενέργεια, μέσα από τη δημιουργία της Κοινότητας της Ευρωπαϊκής Ατομικής Ενέργειας (Euratom) για να προωθήσει τη συνεργασία, την έρευνα, την προστασία του κοινού μέσα από κοινά στάνταρτ ασφαλείας για ειρηνική χρήση της πυρηνικής ενέργειας. Ωστόσο στα περισσότερα, αν όχι σε όλα τα κείμενα και τις αναφορές, τα επιχειρήματα περιορίζονται και εστιάζουν στην προστασία της υγείας των εργαζομένων και στην προστασία του περιβάλλοντος από τα πυρηνικά απόβλητα (ένα άλλο πρόβλημα που δεν έχει βρει ακόμα τη λύση του).
Αποκρύπτεται όμως το βασικότερο και τρομακτικότερο: το ότι σε περίπτωση πυρηνικού ατυχήματος, οι επιπτώσεις στη ζωή απλώνονται όχι σε μερικές δεκάδες ανθρώπους, όχι σε μερικά χιλιόμετρα γύρω από την εγκατάσταση, αλλά σε ολόκληρες ηπείρους ή σε όλη τη γη ίσως και παραμένουν για πολλά χρόνια!
Για όποιον έχει ασχοληθεί έστω και ελάχιστα με θέματα ασφάλειας είτε αυτά αφορούν π.χ. ασφάλεια πτήσεων, είτε π.χ. βιομηχανική ασφάλεια,  γνωρίζει καλά την βασική αρχή ότι «μηδενικός κίνδυνος» δεν υπάρχει ποτέ και πουθενά, σε καμιά ανθρώπινη δραστηριότητα. Όσα μέτρα, όσες τεχνικές βελτιώσεις, όσα συστήματα ελέγχου, αυτοματισμών και προστασίας να αναπτύξει κανείς, πάντα υπάρχουν δύο αστάθμητοι και απρόβλεπτοι παράγοντες:
* το «ανθρώπινο λάθος», στο οποίο αποδίδονται και τα περισσότερα πλέον ατυχήματα αεροπορικά, βιομηχανικά κλπ,
* ή η περίπτωση να υπάρξει συνθήκη, έξω από αυτές που χρησιμοποιήθηκαν ως βάση σχεδιασμού. Ό,τι δηλαδή έγινε στην Ιαπωνία, όπου το μέγεθος του σεισμού υπερέβη τις συνθήκες σχεδιασμού με τις οποίες χτίστηκε το εργοστάσιο,  με το τσουνάμι που ακολούθησε να ξεφεύγει κι αυτό από κάθε πρόβλεψη.
Μάλιστα, αν κανείς έθετε ποτέ στην κουβέντα το θέμα της ασφάλειας σε περίπτωση σεισμού (κάτι που η Ευρώπη θεωρεί ότι δε την αφορά και πολύ), η... «αποστομωτική» απάντηση ερχόταν με το παράδειγμα της εξαιρετικά σεισμογενούς Ιαπωνίας που με την τεχνολογική της πρόοδο έχει εξαλείψει τους κινδύνους! Τί ειρωνεία σήμερα πια!...
Το εντυπωσιακό είναι βέβαια ότι παρά την εκτεταμένη χρήση της πυρηνικής ενέργειας στην Ευρώπη, οι πολίτες παρέμεναν σκεπτικοί και προβληματισμένοι ακόμα και πριν από την Φουκουσίμα.
Σε δυο έρευνες του Ευρωβαρόμετρου, το 2007 και το 2010, το βασικό συμπέρασμα ήταν ότι οι Ευρωπαίοι δε θεωρούσαν την πυρηνική ενέργεια ως λύση για τις παρούσες και μέλλουσες ενεργειακές προκλήσεις²,  με μόνο ένα 14-17% των Ευρωπαίων να θεωρεί ότι έπρεπε να αυξηθεί το ποσοστό της στην Ευρώπη, ενώ 73% ότι έπρεπε να μειωθεί ή να παραμείνει το ίδιο. Οι Έλληνες μάλιστα κατέγραφαν το μεγαλύτερο ευρωπαϊκό ποσοστό άρνησης, με το 65-75% να ζητά μείωση της πυρηνικής ενέργειας. Βασικό επιχείρημα αυτής της συνολικής άρνησης εκ μέρους των Ευρωπαίων ήταν το ότι η πυρηνική ενέργεια θεωρείται περισσότερο κίνδυνος παρά ουδέτερη ενεργειακή πηγή, με ένα ποσοστό ευρωπαίων 51-53% να θεωρεί ότι οι κίνδυνοι της χρήσης της δεν ισοφαρίζονται με τα πλεονεκτήματά της! Κι αυτό χωρίς να έχει συμβεί ακόμα η Φουκουσίμα!
Είναι πάντως ενδιαφέρον να διαβάσει κανείς, έστω και λίγο, το κείμενο των μακροσκελών αυτών ερευνών, για να δει από τον τρόπο με τον οποίο σχολιάζονται τα ευρήματα, το πόσο η Ευρώπη επιθυμούσε διακαώς να στρέψει τους πολίτες υπέρ της πυρηνικής ενέργειας. Αυτό το βλέπει κανείς εύκολα σε όλα τα κείμενα πριν από τη Φουκουσίμα, μέχρις ακόμα και σε banner με το σύνθημα «Πυρηνική Ενέργεια-Απόλυτη Προτεραιότητα για την Ευρωπαϊκή Ένωση»!
Το 2007, 4 χώρες, η Γερμανία, το Βέλγιο, η Ιταλία και η Σουηδία είχαν αποφασίσει να απομακρύνουν την πυρηνική ενέργεια. Αργότερα, με τα προβλήματα των κλιματικών αλλαγών και της ενεργειακής εξάρτησης να γίνονται ασφυκτικά, οι αποφάσεις αυτές άλλαξαν και η πυρηνική ενέργεια μπήκε αποφασιστικά στο τραπέζι των ενεργειακών συζητήσεων ως η λύση για όλα τα προβλήματα.
Σήμερα, η Φουκουσίμα, τα ανέτρεψε όλα. Τα βήματα που οι χώρες προσπαθούσαν να κάνουν υπέρ της πυρηνικής ενέργειας, σταθερά, αλλά σιωπηλά σε σχέση με την κοινή γνώμη, ανετράπησαν εν μία νυκτί και αυτή τη φορά φάνηκε ότι η κοινή γνώμη ήταν πιο ώριμη, πιο καχύποπτη και πιο κοντά στην πραγματικότητα. Σήμερα ένας πολιτικός θα δυσκολευτεί πολύ να υπεραμυνθεί των πλεονεκτημάτων της πυρηνικής ενέργειας, μιλώντας απλώς για φθηνότερη ή καθαρότερη ενέργεια. Η αξία της ίδιας της ζωής είναι ανεκτίμηση και δε μπαίνει σε ζύγι και δεν αποτιμάται. Και το μέγεθος της πυρηνικής απειλής και των επιπτώσεων για την ίδια τη ζωή σε όλο τον πλανήτη, ανατρέπει όλες τις μέχρι τώρα υποκριτικές συζητήσεις...
¹   AN ENERGY POLICY FOR EUROPE, COM(2007) 1 final, Brussels, 10.1.2007
² Eurobarometer, “Europeans and Nuclear Safety”, March 2010, http://ec.europa.eu/energy/nuclear/safety/doc/2010_eurobarometer_safety.pdf
Eurobarometer, “Europeans and Nuclear Safety”, Feb.2007, http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_271_en.pdf
³ http://ec.europa.eu/energy/nuclear/safety/doc/2009_nuclear_safety_brochure.pdf

* Η κα Λιάνα Γούτα είναι Χημικός Μηχανικός που εργάζεται επί χρόνια στην πετρελαϊκή βιομηχανία, ενώ έχει διατελέσει Επιστημονική Σύμβουλος σε θέματα Ενέργειας, Βιομηχανίας και Περιβάλλοντος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, www.lianagouta.gr
Πηγή:www.capital.gr